Ուշադրությո՛ւն, երկինքը բացվում է. Հայկական ավիաշուկան` գլոբալ փոփոխությունների նախաշեմին

ԵՐԵՎԱՆ, 11 դեկտեմբերի. /ԱՌԿԱ/. Երեքշաբթի «Նովոստի» միջազգային մամուլի կենտրոնում ներկայացվեց Հայաստանի ավիափոխադրումների ազատականացման  ծրագիրը` հիմնված McKinsey & Company ընկերության և Ազգային մրցունակության հիմնադրամի համատեղ հետազոտության վրա։

Դեռևս հունիսի 6–ին, երբ հասարակայնությունն արդեն «մարսել էր» ազգային ավիափոխադրող «Արմավիա» ընկերության սնանկության մասին տեղեկությունը, Հայաստանի կառավարությունը հաստատեց ավիափոխադրումների ոլորտի փուլային ազատականացման ռազմավարությունը։ Ռազմավարությունը նախատեսում է առնվազն երեք հայկական ավիաընկերությունների գործունեություն։


Սակայն ռազմավարության ընդունումն իրավիճակը չհարթեց` ժամանակ առ ժամանակ խոսվում էր, թե շուտով ազգային ավիաընկերության ընտրության մրցույթ կհայտարարվի, իսկ Հանրային խորհրդում քննարկվում էր «Արմավիայի» «առողջացման» և Հայաստանում ազգային ավիափոխադրողի կարգավիճակի պահպանման նպատակով պետական ֆինանսական աջակցության ցուցաբերման հարցը։

Իրավիճակը զգալիորեն բարդացնում էր ավիափոխադրումների ոլորտի զարգացման գործողությունների հստակ պլանի և պետական հայեցակարգի բացակայությունը, ինչի մշակման նպատակով անցկացվեց McKinsey–ի ուսումնասիրությունը։

Այդ հետազոտության արդյունքը «բաց երկնքի» քաղաքականության մասին հայտարարությունն էր, այլ խոսքով` ավիափոխադրումների շուկայի ամբողջական ազատականացումը։ Հետազոտության հեղինակները կարծում են, որ միայն նման արմատական քայլերը, թույլ կտան, որ Հայաստանի ավիաշուկան «վերելք» ապրի և լուծի հարևան երկրներից հետ մնալու խնդիրը։

Կարգավորում

Նոր կանոնների համաձայն` Հայաստանի ավիահաղորդակցության համակարգն արմատապես փոխվում է։ Եթե նախկինում բոլոր գործառույթները դրված էին Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության վրա, ապա այժմ հստակ տարբերակվելու են քաղաքականության մշակման և իրագործման գործառույթները։

Այսպես, այսուհետ Էկոնոմիկայի նախարարությունը կզբաղվի տեղական ավիաընկերությունների արտոնագրման քաղաքականության մշակմամբ, տնտեսական կարգավորմամբ, լիցենզավորմամբ, միջկառավարական համաձայնագրերի ստորագրմամբ, միջադեպերի հետաքննությամբ, ՄՊՀ (մասնավոր և պետական հատվածներ) Խորհրդի գործունեության կարգավորմամբ։

ՔԱԳՎ–ի վրա են դրվում նաև թռիչքների անվտանգության տեխնիկական կարգավորման և վերահսկողության գործառույթները։

Ոլորտի ազատականացման շրջանակում մինչ օրս գործող զանազան սահմանափակումներն առավելագույնս կրճատվում են։ Համակողմանի ազատություններ են տրվում ինչպես տեղական, այնպես էլ արտասահմանյան ավիաընկերություններին։ Վերացվում են օդային հաղորդակցման հաստատման մասին միջկառավարական համաձայնագրերով (ստորագրված է ընդհանուր 47 համաձայնագիր, բայց գործում է միայն 15–ը) ամրագրված սահմանափակումները, որոնք վերաբերում են թռիչքների ուղղություններին և չվերթերի հաճախականությանը, ուղևորների թվին, սակագներին, չվացուցակին և պարիտետներին։

Տեղական ավիաընկերությունների արտոնագրման համար ստեղծվում է Արտոնագրման խորհուրդ պետական և մասնավոր հատվածի համագործակցությամբ, որը բիզնես–պլաններ է դիտարկելու և հաստատելու։ Տվյալ գործընթացի հիմնական սկզբունքներն անհրաժեշտ ֆինանսական, մարդկային ռեսուրսներով, փորձով օժտված լինելն է, ավիապարկ ունենալը և այլն։

Կստեղծվի նաև ՄՊՀ խթանման հիմնադրամ, որը կզբաղվի փոխադրողների ուղղակի խրախուսմամբ, տեղեկատվական քաղաքականությամբ և մարքետինգով, օդային հաղորդակցման կազմակերպման ֆինանսավորմամբ, տեղական փոխադրողների օժանդակությամբ։ Հատկանշական է, որ որպես Խորհրդի գործընկեր հանդես կգա «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանը։

Ինչ լինում է, թող լինի

«Բաց երկնքի» քաղաքականությունը Հայաստանում ենթադրում է մի շարք հավակնոտ խնդիրների լուծում` ՀՆԱ տարեկան 1.5 տոկոսի հավելաճի ապահովում ($0,3-0, 4 մլրդ),  18-23 հազար բարձր վարձատրվող աշխատատեղերի ստեղծում օդային փոխադրումների և զբոսաշրջության ոլորտում և, վերջապես, տոմսերի գների նվազում` 10-50 տոկոսով։

Սակայն ոչ բոլորն են համաձայն այսքան ոգևորող կանխատեսումների հետ։ Հետազոտության հրապարակումից անմիջապես հետո մի շարք փորձագետներ կարծիք հայտնեցին, որ McKinsey–ի կանխատեսումների հիմքում չկա լուրջ վերլուծական բազա կամ վստահություն ներշնչող հաշվարկներ։  

Մասնավորապես, ինչպես «168 ժամ» թերթին տված հարցազրույցում հայտնեց Հայաստանի քաղաքացիական ավիացիայի վարչության նախկին պետ, «Հայկական Ավիաուղիներ» ընկերության նախկին գլխավոր տնօրեն, «ԱԷրոֆլոտ» ԲԲԸ գլխավոր տնօրենի նախկին տեղակալ, Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպության (ԻԿԱՕ) նախկին փորձագետ Յուրի Մնացականովը, երկրի օդային տարածքի բացումը, սովորաբար, երկրի տնտեսական զարգացման համար շոշափելի խթան է հանդիսանում, եթե նրանում առկա է հետևյալ պայմաններից գոնե մեկը՝ այդ երկիրը պետք է հանդիսանա տրանսպորտային կամ տրանզիտային հանգուցային կենտրոն, որտեղ  հատվում  կամ  անցնում  են  ծովային,  ավիացիոն, երկաթուղային և ավտոմոբիլային մայրուղիները, երկիրը պետք է հանդիսանա արդյունաբերական,առևտրի կամ բանկային գործունեության կենտրոն, ունենա զբոսաշրջիկների համար չափազանց հրապուրիչ բազա։

Մնացականովն ընդգծել է, որ փաստաթղթի հեղինակներն ուղևորահոսքի կառուցվածքի մանրամասն վերլուծություն չեն անցկացրել և չեն պարզել, թե որն է զբոսաշրջիկների մասնաբաժինը Հայաստան ժամանող քաղաքացիների ընդհանուր թվում, և որքանով այն կավելանա «բաց երկնքի» քաղաքականության ներդրումից հետո։

Անդրադառնալով տնտեսական աճի տվյալ ցուցանիշի հաշվարկման անհիմն լինելու վերաբերյալ հետազոտության քննադատներին` Հայաստանի ազգային մրցունակության հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Արման Խաչատրյանը խորհուրդ տվեց ուշադիր ծանոթանալ հետազոտության տեքստին և բանավիճել ոչ թե էմոցիոնալ, այլ  պրոֆեսիոնալ հարթության վրա։ Նա նշեց, որ ՀՆԱ աճի ցուցանիշի հիմքում դրված հիմնական գործոնները զբոսաշրջային հոսքի ավելացումն է, աշխատատեղերի ստեղծումը, ինչպես նաև արտահանման խթանումը։

Հետազոտության համաձայն, Հայաստանում զբոսաշրջիկների հոսքի աճի տեմպը «բաց երկնքի» քաղաքականության ներմուծումից հետո կգերազանցի ՀՆԱ–ի աճի տեմպերը։ Այսպես, ավիաընկերությունների գործունեությունը կանդրադառնա ՀՆԱ–ի ծավալի ավելացման վրա 40–50 մլն դոլարի, օդանավակայանի` 30–40 մլն դոլարի, զբոսաշրջության զարգացման` 260–320 մլն դոլարի չափով։


Լոուկոստեր

Ինչպես ասուլիսի ժամանակ ասաց Արման Խաչատրյանը, «բաց երկնքի» քաղաքականությունն արդեն սկսել է տալ իր պտուղները` եվրոպական խոշորագույն բյուջետային ավիաընկերություններից մեկը կմտնի հայկական շուկա հաջորդ տարվա գարնանը։

Չնշելով ընկերության անվանումը` Խաչատրյանը հայտնեց, որ այն կհայտնվի հայկական շուկայում «շատ մրցունակ գներով» և թռիչքներ կիրականացնի Երևանից դեպի Եվրոպայի մոտ տասը քաղաքներ։

Թեև պաշտոնական տեղեկություն դեռ չկա, եթե հավատանք «Արմենիա–Միջազգային օդանավակայաններ» ՓԲԸ–ի գլխավոր մենեջեր Մարսելո Վենդեին, շուտով հայկական շուկա կմտնի «Ryan Air» իռլանդական բյուջետային ավիաընկերությունը։

Բացի այդ, Հայաստան այսօր բանակցություններ է վարում շուրջ մեկ տասնյակ ավիաընկերությունների հետ։ Սպասվում է, որ թռիչքներ կիրականացվեն դեպի Ռուսաստան նոր ուղղություններով, մասնավորապես, Հյուսիսային Կովկասի տարածաշրջան, եվրոպական երկրներ և Մերձավոր Արևելք։
Ազգային անվտանգություն

Հետազոտության հեղինակների հասցեին քննադատության ալիք ուղղվեց նաև այն կապակցությամբ, որ ծրագրի մշակման ժամանակ հաշվի չէր առնվել անվտանգության գործոնը։ Քանի որ «բաց երկինքը» հարցականի տակ է դնում Հայաստանում ազգային ավիափոխադրողի առկայությունը, շատերը մտավախություն ունեն, որ ղարաբաղյան հակամարտության սրման կամ ճգնաժամային այլ իրավիճակներում Հայաստանը կզրկվի օդային հաղորդակցության հնարավորությունից։

Արման Խաչատրյանի խոսքով, միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ ազգային փոխադրողի առկայության և ազգային անվտանգության ապահովման միջև ոչ մի էական կապ չկա։  

«Ինչ վերաբերում է պատերազմական պայմաններում չվերթերի իրականացմանը, ապա կարող եմ երկու վառ օրինակ բերել։ Առաջինը Լիբանանն է։ Տասնյակ տարիներ տևած քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում Լիբանանում փոխադրողների թիվը 35–ից դարձավ 28, և պատերազմի ողջ ընթացքում բոլոր հիմնական ավիաընկերությունները դեպի Բեյրութ կանոնավոր չվերթեր էին իրականացնում», – ընդգծեց նա։

Հիմնադրամի գործադիր տնօրենը նաև ներկայացրեց Սիրիայի օրինակը` ընդգծելով, որ մինչ ահաբեկչական սպառնալիքի առաջացումը քաղաքացիական պատերազմի պայմաններում բոլոր հիմնական ընկերությունները չվերթեր էին իրականացնում դեպի Դամասկոս։

Խոսելով Հայաստանում ազգային ավիափոխադրողի առկայության տնտեսական նպատակահարմարության մասին` Խաչատրյանը նշեց, որ նմանատիպ ընկերությունների մեծամասնությունը վաղ թե ուշ սնանկանում է։

«Երբ պետությունը ջերմոցային պայմաններ է ստեղծում ազգային ավիափոխադրողի համար, ինչպես Հայաստանում  էր, սահմանափակելով մրցակցությունը, ֆինանսական և ոչ ֆինանսական առավելություններ տալով, այդ ընկերությունները «ծուլանում են» և արդյունքում սկսում են փլուզվել»,– ասաց նա։ -0-

Թամարա Մելիքսեթյան, «ԱՌԿԱ» գործակալության թղթակից

Հեղինակի կարծիքը կարող է չհամընկնել խմբագրության դիրքորոշման հետ