Հայաստանի` գույքային հարաբերությունները կարգավորվող օրենսդրությունում առկա խնդիրներն անհետաձգելի միջոցառումներ են պահանջում

«Ամերիա» ՓԲԸ Իրավաբանական ծառայությունների պրակտիկայի ավագ իրավաբան Կարեն Բաբալյանի բացառիկ հարցազրույցը «ԱՌԿԱ» գործակալությանը

«ԱՌԿԱ» - Դուք ինչպե՞ս եք ընդհանուր առմամբ գնահատում սեփականության իրավունքի ձեռք բերման և պաշտպանության ոլորտը կարգավորող իրավական դաշտը, և ի՞նչ հիմնական խնդիրներ է պարունակում գործող օրենսդրությունը։

Կ.Բաբալյան - Քաղաքացիական օրենսգիրքը, որը հիմնական իրավական ակտն է, որը կարգավորում է գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքների ձեռք բերման, փոխանցման, օտարման և պաշտպանության իրավահարաբերությունները, ընդունվել է 1998թ.–ին։ Այդ ժամանակվանից օրենսգրքում էական փոփոխություններ են կատարվել։ Սակայն ընդհանուր առմամբ այն ընդունելու պահից սկսած մինչ օրս Քաղաքացիական օրենսգիրքը լուրջ բացթողումներ և հակասություններ է պարունակում։ Մասնավորապես ուզում եմ կանգ առնել հիմնական խնդրի վրա, որն առկա է ՀՀ Քաղ. օրենսգրքում.` «գույք» հասկացության, ինչպես նաև  «իրային», «գույքային» և «պարտավորական»իրավունք հասկացությունների սահմանազատման բացակայությունն է։

Դեռ հռոմեական իրավունքում (հռոմեական քաղաքացիական իրավունքը մայրցամաքային եվրոպական իրավական համակարգի հիմքն է, որի հիմնական կրողներն այնպիսի երկրներ են, ինչպիսիք են` Գերմանիան, Իտալիան, Ֆրանսիան, Իսպանիան, Շվեյցարիան, դրան են պատկանում նաև հետխորհրդային հանրապետությունների իրավական համակարգերը, այդ թվում նաև` Հայաստանի) իրային և պարտավորական իրավունքների հստակ տարանջատում էր կատարվել։ Իրային իրավունքի պարզագույն օրինակ բերենք` օրինակ, սա իմ մատիտն է, այն ինձ է պատկանում, և երկրագնդի բոլոր մարդիկ այդ մատիտին որպես իմ սեփականություն են վերաբերվում։ Այսինքն՝ ես այս առարկայի նկատմամբ բացարձակ իրավունք ունեմ։ Մյուս կողմից, գոյություն ունեն, այսպես կոչված, պարտավորական  իրավունքներ։ Օրինակ` եթե ես Ձեզ հետ մատիտի առքուվաճառքի պայմանագիր եմ կնքում, Դուք պարտավոր եք ինձ փոխանցել այդ մատիտը, այսինքն ես իրավունք ունեմ պահանջելու մատիտը միայն Ձեզանից, քանի դեռ մատիտը ֆիզիկապես և իրավաբանորեն չի փոխանցվել իմ սեփականությանը։ Այսպես, եթե Դուք ցանկանում եք այն ինձ փոխանցել պայմանագրի համաձայն, բայց այն խլել կամ գողացել են Ձեզանից, ինձ մոտ տվյալ արարքը կատարած անձանց նկատմամբ ոչ մի իրավունք չի առաջանում։

Այնինչ իրային իրավունքը բացարձակ իրավունքն է և իրականացվում է անսահամանափակ թվով անձանց նկատմամբ։ Պարտավորական իրավունքը կարգավորում է այն պարտավորություններից բխող հարաբերությունները, որոնք ծագել են երկու կամ ավելի կոնկրետ սուբյեկտների միջև: Իրային և պարտավորական իրավունքներն ընդունված է ընդհանրացնել «գույքային իրավունք» հասկացության ներքո, իսկ գույքը նման իրավունքների օբյեկտն է։

Մեր Քաղաքացիական օրենսգիրքը տվյալ հարաբերությունների տիրույթում բացարձակ խառնաշփոթ է ստեղծում։ Հայոց քաղաքացիական օրենսդրությունը «իրային իրավունք» հասկացություն ընդհանրապես չի պարունակում, իսկ ՔՕ 4–րդ բաժնով` «Սեփականության իրավունք և այլ գույքային իրավունքներ», կարգավորում են սեփականության իրավունքի, գրավի (այդ թվում՝ գրավադրման  հարաբերությունների պայմանագրային մասերը), ինչպես նաև հողամասի կառուցապատման և սերվիտուտի իրավունքների հարցերը։ Այդպիսով ՔՕ 4–րդ բաժնի անվանումից և բովանդակությունից հետևում է, որ գույքային իրավունքներին է վերաբերում սեփականության և դրա բաղադրիչներ հանդիսացող տիրապետման, օգտագործման ու տնօրինման իրավունքները, գրավի իրավունքը, ինչպես նաև հողամասերի կառուցապատումն ու սերվիտուտը։

Միաժամանակ 132–րդ հոդվածը, չսահմանելով «գույք» հասկացությունը, հստակ նշում է, որ գույք են համարվում նաև դրամական միջոցները, արժեթղթերը, ինչպես նաև գույքային իրավունքները, այսինքն` ՔՕ 4–րդ բաժնում նշված գույքային իրավունքները։ Արդյունքում` եթե  գույքային և իրավական հարաբերությունների ողջամիտ իրավաբանական տրամաբանության փոխարեն հետևենք ՔՕ տրամաբանությանն ու տառին, ապա կարելի է հեռուն գնացող եզրակացությունների հանգել և թույլ տալ երկիմաստ իրավական գործիքների օգտագործման հնարավորություն ։ Այդպես, օրինակ` կարելի է փողով վաճառել հենց փողը, օտարել գույքի տնօրինման իրավունքը` միաժամանակ պահպանելով օգտագործման և տիրապետման իրավունքը (միաժամանակ պարզ չէ, թե ինչ է կատարվում, որպես այդպիսին, բուն սեփականության իրավունքների հետ)և հակառակը` այլ տարբերակներով։ Օրինակ` ՔՕ–ում ոչինչ չի արգելում սեփականության իրավունքով փոխանցել մեկ այլ սեփականության իրավունքի բաղադրատար հանդիսացող  օգտագործման իրավունքը ` դրա վաճառքի վերաբերյալ պայմանագիր կնքելով ։ Ի տարբերություն վարձակալության, նման օտարումը չի սահմանափակվի ժամանակի մեջ և չի կարգավորվի ՔՕ–ի այն դրույթներով, որոնք կարգավորում են վարձակալության հարաբերությունները։
Առաջանում են հարցեր , որոնց պատասխաններ չկան։ Օրինակ` ես վստահ եմ, որ Անշարժ գույքի կադաստրը կամ նոտարը դժվար թե համաձայնեն նման գործարքներ գրանցել, սակայն նաև վստահ չեմ, արդյոք նրանք կարո՞ղ են իրավաբանորեն հիմնավորել իրենց մերժումը։ Անհեթեթ իրավիճակ է ստեղծվում, և դա կարևորագույն հայեցակարգային խնդիր է, որն ի դեպ, բարձրացվել է 1990–ական թվականներին Քաղաքացիական օրենսգրքի ընդունման ընթացքում առաջատար իրավաբանների կողմից, սակայն այդպես էլ հաշվի չի առնվել։

Մյուս կողմից, ՔՕ–ում ոչ հստակ է սահմանված գույքի օբյեկտների նկատմամբ պարտավորական իրավունքները և դրանց նկատմամբ գույքային իրավունքները, դրանց իրավական ռեժիմը:  Վերջին բացթողումները մասամբ լրացվել են Վճռաբեկ դատարանի պրակտիկայով, որն, օրինակ, որոշել էր, որ գույքային իրավունքների գրանցման փաստի բացակայությունը և հետևաբար դրանց բացակայությունը չի սահմանափակում պարտավորությունների մասով կատարում պահանջելու իրավունքը` կապված գույքի օգտագործման հետ։
 
Մյուս խնդիրը գույքի նկատմամբ իրավունքների ձեռք բերման վերաբերյալ ՔՕ դրույթներում առկա հակասություններն են։ Մի կողմից կան հոդվածներ, որոնք հստակ սահմանում են, որ անձն այս կամ այն գույքի նկատմամբ  իրավունք ունի՝ սկսած որևէ փաստի կամ հանգամանքի առաջացման պահից, օրինակ` գույքի 10–ամյա անընդմեջ բարեխիղճ  տիրապետման դեպքում։ Մյուս կողմից, անշարժ գույքի նկատմամբ ՔՕ–ն պետական գրանցման ռեժիմ է սահմանում, այսինքն սահմանում է, որ գույքային իրավունքն առաջանում է դրա պետական գրանցման պահից։

Այս դեպքում շատ բարդ է հասկանալ, թե ինչն է այս կամ այն անշարժ գույքի նկատմամբ այս կամ այն անձի կողմից սեփականության իրավունքի առաջացումը հավաստող փաստը ։ Հետևաբար, եթեայլ անձ պահանջի ճանաչել այդ նույն գույքի նկատմամբ իր իրավունքները, հարց է առաջանում. ի՞նչը սեփականության իրավունքի առաջացման պահ  կհանդիսանա` 10–ամյա անընդմեջ բարեխիղճ տիրապետելու փաստը, թե՞ պետական գրանցման փաստը։ Կարո՞ղ է գրանցման ակտը, որպես այդպիսին, ինքնին իրավունք առաջացնող փաստ լինել, և եթե այո, ապա ինչի՞ հիման վրա։ Եթե ոչ, ապա ինչու՞ իրավունքների առաջացումը կապել գրանցման փաստի հետ։

«ԱՌԿԱ» - Իսկ արդյունավե՞տ է այսօր Հայաստանում գործող գույքի նկատմամբ պետական գրանցման համակարգը:

Կ.Բաբալյան – Մեր օրենսդրությունը չափազանց բացարձակացված պահանջներ է ներկայացնում անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքի գրանցման համար: Քաղաքացիական օրենսդրությունը հստակ սահմանում է, որ անշարժ գույքի նկատմամբ ցանկացած իրավունք ենթակա է գրանցման, իսկ դա առնվազն աննպատակահարմար է: Եթե Դուք մեքենա եք վարում փողոցում, իսկ փողոցը պետական կամ համայնքային սեփականություն է, ստացվում է, որ Դուք իրականացնում եք օգտագործման Ձեր իրավունքը, և այդ իրավունքը, օրենքի համաձայն, պետք է գրանցվի: Իհարկե, դա աբսուրդ է: Կամ, օրինակ, Դուք որոշել եք հանգստանալ հյուրանոցում, բնականաբար, որոշ ժամանակ տիրապետում և օգտագործում եք հյուրանոցի համարը: Եթե հետևենք ՔՕ տրամաբանությանը, Ձեր կնքած պայմանագիրը, ինչպես նաև համարից օգտվելու Ձեր իրավունքը անվավեր են, քանի որ, ինչպես հայտնի է, անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքը անհրաժեշտ է գրանցել: Այդպիսով, հնարավոր է մի իրավիճակ, երբ Դուք նախօրոք վճարում եք համարի համար, իսկ հետո գալիս է մեկ ուրիշը, ով պատրաստ է ավելին վճարել, և իրավական տեսանկյունից հյուրանոցը չի խախտում Ձեր իրավունքները՝ համարը տալով ուրիշին՝ Ձեր վճարած գումարը վերադարձնելու պայմանով: Այլ խնդիր է, որ հյուրանոցների համար թանկ է իրենց գորածարար համբավը և հեղինակությունը, և գործնականում նման բան տեղի չի ունենում, սակայն իրավաբանությունը և իրավաբանները, ինչպես հայտնի է, գոյություն ունեն հենց վիճելի դեպքերի համար, երբ շեղում կա հասարակական հարաբերությունների սովորական « խաղաղ» և «շուկայական» կարգավիճակից և մոդելից:    

Հակասություններ առաջանում են նաև այն դեպքերում, երբ անշարժ գույքի սեփականատեր ընկերությունը թույլ է տալիս իր տարածքում այս կամ այն գործունեությունն իրականացնել։ Ամենատարածված օրինակներից մեկը մանրածախ առևտրի և սպասարկման կետերում վճարային տերմինալների տեղադրումն է։ Կադաստրում կես քառակուսի մետր տարածքի նկատմամբ իրավունքների վարձակալության և գրանցման պայմանագրի կնքումը` հաշվի առնելով տարածքում տերմինալների հնարավոր տեղափոխումը, կրկին աբսուրդ է՝ և տնտեսապես, գործնականում, և տեխնիկապես աննպատակահարմար։ Պատկերացրեք տվյալ իրավիճակի անհեթեթությունը, երբ, եթե վճարային տերմինալը 1–2 մետր տեղաշարժելու անհրաժեշտություն է առաջանում, ապա կառաջանա նաև արդեն նոր տարածքում իրավունքների վերագրանցման պահանջ։ Գործարար մարդիկ, բնականաբար, աշխատում են ողջամտորեն և տնտեսական նպատակահարմարությունից ելնելով....մինչև առաջին դատական վեճը։ Իսկ այնտեղ, ահա, կկիրառվի ՀՀ ՔՕ–ն` «իր ողջ հմայքով»։

Ըստ իս` գրանցման համակարգն ինքնին նույնպես կատարյալ չէ, չնայած հունվարին բարեփոխումներ են անցկացվել, և բազմաթիվ հարցեր են կարգավորվել։ Սակայն շատ հարցեր բաց են մնում, մասնավորապես, գոյություն ունեն անշարժ գույքի օբյեկտներ, որոնք հողատարածք կամ կառույց չեն, օրինակ` սյունը, պատը կամ հաղորդալարերն,, որոնց դիրքը տարածության մեջ ավելի շատ ուղղահայաց է, քան հորիզոնական։ Այդ օբյեկտները, օրենքի համաձայն, անշարժ գույք են, և դրանց նկատմամբ իրավունքը ենթակա է գրանցման ։ Սակայն առկա համակարգը պատշաճ կերպով չի կարգավորում նման օբյեկտների գրանցման կարգը, կանոնները, իրավաբանական մեխանիզմը և հետևանքները։

«ԱՌԿԱ» – Իսկ եթե խոսենք շարժական գույքի ոլորտի օրենսդրական կարգավորման մասին։

Կ. Բաբալյան – Այստեղ նույնպես բարդ իրավիճակ է ստեղծվել, որը բացասաբար է ազդում նաև ներդրումային մթնոլորտի վրա։ Պատկերացրեք, որ ես ուզում եմ Հայաստանում բիզնես/ընկերություն ձեռք բերել, որի հիմնական ակտիվը շարժական գույքն է` հաստոցներ, մեքենաներ, մեխանիզմներ, էլեկտրոնային համակարգեր, ծառայություններ և այլն, որոնք այդ բիզնեսի առկայության գրավականն են։ Առաջին հերթին ես իմ իրավաբանին կխնդրեմ ստուգել, արդյոք այդ գույքն իսկապե՞ս տվյալ ընկերությանն է պատկանում։ Լավագույն դեպքում ընկերությունը կարող է պայմանագրեր տրամադրել, որոնք հաստատում են տվյալ գույքի ձեռք բերումը, սակայն որևէ երաշխիք չկա, որ միաժամանակ ընկերությունն այլ պայմանագրեր չունի դրանց օտարման վերաբերյալ։ Եվ այստեղ է խնդիր առաջանում, որը մասամբ լուծվել է անշարժ գույքի դեպքում` գրանցման համակարգի ներմուծման շնորհիվ։

Հայաստանում շարժական գույքի (բացի տրանսպորտից) իրավունքների գրանցման լիարժեք համակարգ, ցավոք, չկա։ Գոյություն ունի շարժական գույքի գրավի և լիզինգի իրավունքների գրանցման հնարավորություն, սակայն ոչ սեփականության և դրա բաղկացուցիչների։ Կրկին անհեթեթ իրավիճակ է ստեղծվում. կադաստրը և նոտարական գրասենյակները հաստատում և գրանցում են գրավի իրավունքը` հնարավորություն չունենալով ստուգելու, արդյո՞ք գրավատունը տվյալ գույքի օրինական սեփականատերն է։ Այսպիսով, հնարավոր է գրավադրել շարժական գույքը, որը Ձեզ չի պատկանում, թեև  օրենքում նշված է, որ գրավադրել հնարավոր է միայն սեփականը։ Միաժամանակ շարժական գույքի գրանցումը, իհարկե, չպետք է պարտադիր լինի։

Այդ առումով որպես դրական փոփոխություն կարելի է նշել 2011թ.-ին ավտոմեքենայի իրավունքի պարտադիր գրանցման ռեժիմը։ Այլ հարց է, որ այդ պարտավորությունը դրված է ոչ թե Կադաստրի, այլ Ճանապարհային ոստիկանության վրա:

Գոյություն ունի ևս մեկ կարևոր խնդիր` Քաղաքացիական օրենսգրքում տարբեր տեսակի գույքի նկատմամբ տարբերակված մոտեցման բացակայությունը։ Օրինակ` գույքի տարբեր այնպիսի տեսակների առանձնահատկությունները, ինչպես օրինակ` հողը, կարտոֆիլը և բաժնետոմսերը, թելադրում են դրանց նկատմամբ օրենսդրական կարգավորման տարբեր մոտեցումների անհրաժեշտություն։ Ավելին, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման այսօրվա մակարդակում կան գույքի տեսակներ, որոնք ընդհանրապես չեն տեղավորվում Քաղաքացիական օրենսգրքի տրամաբանության մեջ։

Կարելի է ասել, որ ՀՀ ՔՕ–ն կանգ է առել 19–րդ դարի առևտրաշրջանառության մակարդակում։ Օրինակ` անվանական բաժնետոմսերի և պարտատոմսերի նկատմամբ իրավունքների փոխանցման մասին ՔՕ դրույթներն այնպիսի ռեժիմ են նախատեսում, որը գործել է 19–րդ դարում և 20–րդ դարի սկզբին։ Ընթացակարգը պարզ թղթային գրավոր ձևէ  նախատեսում, առանձին պայմանագրի միջոցով, այն դեպքում, երբ ժամանակակից աշխարհում գրեթե չկա անվանական արժեթղթերի մի լուրջ շուկա, որտեղ դրանց նկատմամբ իրավունքների փոխանցման և գրանցման  համակարգն ավտոմատացված չլինի։

Բացի բացթողումներից, չափազանց բացասական է այն փաստը, որ ՔՕ–ն չի նախատեսում նաև բավական ճկուն ռեժիմ, որը կարող էր հարմարվել ժամանակակից տեխնոլոգիաների զարգացմանը։ Այսպես, սեփականության իրավունքների փոխանցման համատեքստում կարելի է վերցնել այսօրվա էլեկտրոնային առևտուրը։ Համաշխարհային առևտուրը կամաց–կամաց էլեկտրոնային և/կամ ավտոմատացված համակարգի է անցնում, սակայն մեր օրենսդրությունը պատրաստ չէ այդ մարտահրավերին։ Եթե կողմերը պայմանավորվում են էլեկտրոնային ճանապարհով սեփականության իրավունքների փոխանցման մասին, այդ գործընթացը կարգավորող որևէ դրույթ չկա, և դատարանում գործարքի կնքման փաստի ապացուցման գործընթացը չափազանց բարդ կլինի։ Իհարկե, պրակտիկայում  ոչ ոք չի սպասի, որ օրենքը փոխվի, և ես վստահ եմ, որ Հայաստանում այսօրվա դրությամբ նման պայմանագրեր կնքվում են։ Այլ հարց է, որ եթե վեճ առաջանա, այդ ժամանակ և կողմերի, և դատարանի համար դժվար կլինի լիարժեք գործարքի առկայությունն ապացուցել:

«ԱՌԿԱ»- Իսկ ինչպե՞ս կգնահատեք սեփականության պաշտպանության հետ կապված իրավիճակը Ձեր նշած խնդիրների համատեքստում:

Կ.Բաբալյան – Այստեղ հարկ է, նախևառաջ, առանձնացնել Հայաստանում գործող սեփականության իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմները` պետության միջամտության միջոցով։

Խնդիրն ուրվագծելու համար բավական է մի օրինակ բերել։ Օրինակ, Դուք հեռանում եք ձեր բնակարանից, իսկ վերադառնալով, տեսնում եք, որ Ձեր հարևանները տեղավորվել են Ձեր տանը` պնդելով, որ այն իրենց է պատկանում։ Դուք ոստիկանություն կամ դատարան դիմելու հնարավորություն ունեք։ Ոստիկանություն դիմելու կարգը, ցավոք, կատարյալ չէ, քանի որ ոստիկանության բոլոր գործողությունները դադարեցվում են, եթե կողմերի միջև դատական վեճ է սկսվում Իսկ հիմա պատկերացրեք, որ մինչ Դուք գնում եք ոստիկանություն, Ձեր հարևաններից մեկը գնում է դատարան և արագ հայցադիմում է կազմում, թեկուզև ակնհայտ անհիմն` գույքի նկատմամբ իր իրավունքները ճանաչելու վերաբերյալ, ինչից հետո Դուք մնում եք փողոցում, իսկ դատավարությունը կարող է ամիսներ, նույնիսկ տարիներ տևել։

Նման իրավիճակում զարգացած իրավակարգեր ունեցող երկրները դատական և ոչ միայն դատական պրակտիկայում առաջնորդվում են արդարության և ճշմարտության կանխավարկածով։ Այսինքն, եթե Դուք որևէ փաստաթուղթ եք ներկայացնում կամ որևէ փաստ եք պնդում, ապա Ձեզ հավատում են, և վարույթը ընթանում, կառուցվում է ներկայացված փաստաթղթերի հավաստիության կանխավարկածի հիման վրա այնքանով, որքանով տվյալ փաստաթղթերի իսկությունը կասկածներ չի հարուցում սովորական առերևույթ զննության արդյունքում, իսկ պնդումները չեն հակասում ողջամտության և արժանահավատության սկզբունքներին։ Եթե հետագայում ապացուցվի հակառակը, ապա կեղծ տեղեկությունների և փաստաթղթերի ներկայացման համար մեղավորներին կենթարկեն խիստ պատասխանատվության, ինչը կանխարգելիչ լուրջ մեխանիզմ է նման դեպքերի համար։  Դատարանը բնակարանի հետ կապված տվյալ օրինակումանցնում է առերևույթ բարեխիղճ անձի կողմը։ Բավական է ներկայացնել սեփականության վկայականը որպես ապացույց, որ բնակարանը քեզ է պատկանում, և ոստիկանությունը կամ դատարանն արագ կվերականգնի սեփականության իրավունքը, մինչ դատավարությունըկշարունակվի։ Իսկ դրա, օրինակ կեղծ լինելու հակառակ կողմի պնդումները կքննվեն հընթացս:

Այսինքն, օրինապահության և ազնվության սկզբունքներով առաջնորդվող մարդը, իսկ դա բնակչության 95 տոկոսն է, եթե ոչ ավելի, պաշտպանված է։ Այսինքն, անազնիվ փոքրամասնության պատճառով ազնիվ մեծամասնությունը չի տուժում։ Հայաստանում դա չի գործում։ Մեզ մոտ դատարանը որպես կանոն մեկ տարի կամ ավելի (հաշվի առնելով բոլոր ատյանները) կորոշի, արդյո՞ք, վկայականն իսկական է, արդյո՞ք, առուվաճառքի պայմանագիրն իսկական է, ինչ հանգամանքներում է իրականացվել բնակարան տեղափոխվելը և այլն։ Իրավապահ մարմիններն առաջնորդվում են ոչ թե խախտումների, կեղծումների և կեղծ ցուցմունքների արդյունավետ բացահայտման ու դրա համար պատժի անխուսափելիության սկզբունքով, այլ դրանց կատարման ցանկացած հնարավորության առաջացման կանխման սկզբունքով։ Այսինքն, դատարանը (հիմնականում իհարկե հետևելով դատավարական օրենսդրության պահանջներին) այս դեպքում  առաջնորդվում է «իսկ եթե հանկարծ պարզվի, որ վկայականը իրոք կեղծ է» սկզբունքով։ Արդյունքում, արդյունավետ թվացող կանխարգելիչ համակարգը վնասում է օրինապահ անձանց։ Իսկ խախտող կողմը չարաշահում է այդ համակարգը։

Հարկ է նշել, որ նույն խնդիրները ծանոթ են նաև մասնավոր հատվածին։ Մենք, օրինակ, չունենք չեկերի  շրջանառություն, մինչ օրս զարգացած չէ այնպիսի ավանդական վճարային գործիքների ներդրումը, ինչպես մուրհակները,  վկայագրերը և այլն։ Ինչու՞։ Քանի որ մենք վախենում ենք կեղծումներից և չենք հավատում դրանց բացահայտման ու մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկելու արդյունավետ գործընթացին։ Իսկ եթե բանկը, որին վճարման են ներկայացրել չեկկամ մուրհակ, սկսի կիրառել զանազան երկարատև և աշխատատար ընթացակարգեր ստուգելու համար ստորագրությունների և այլ տվյալների իսկությունը, մուրհակը կամ չեկը կամ վկայագիրը` որպես անկանխիկ վճարման արագ և արդյունավետ միջոց կկորցնի իր գործառույթն ու իմաստը։

Մի խոսքով` ոչ կատարյալ օրենսդրությունը շատ լուրջ խնդիր է երկրի տնտեսական զարգացման տեսանկյունից։

«ԱՌԿԱ» - Նշված խնդիրների լուծման ի՞նչ ուղիներ եք տեսնում։

Կ.Բաբալյան – Այստեղ շատ բան հիմնականում կապված է լայնածավալ և ընդհանուր ֆինանսատնտեսական ու քաղաքական խնդիրների հետ, պետական ապարատի արդյունավետության խնդրի հետ և այլն։ Գոյություն ունեն, իհարկե, նաև իրավական խնդիրներ, որոնք կարելի է լուծել, այսպես ասած, նպատակային հարվածներով, այս կամ այն հարցը կարգավորող օրենքների լրացումներով և փոփոխություններով (ինչն էլ հիմնականում արվում է)։ Բայց եթե մենք կարգի չբերենք իրավական համակարգը, սկսած ամենահիմնական հարցերից, չիրականացնենք համընհանուր իրավական բարեփոխում, ապա մենք մշտապես հակասություններ կունենանք այս կամ այն օրենքների տարբեր դրույթների միջև, և մշտապես նոր խնդիրներ կառաջանան։

«ԱՌԿԱ» - Հաճախորդների իրավունքների պաշտպանության և նշված խնդիրների հաղթահարման ուղղությամբ ի՞նչ լուծումներ է առաջարկում «Ամերիա» ՓԲԸ–ն՝ որպես իրավաբանական ծառայություններ մատուցող ընկերություն։

Կ.Բաբալյան – Սկզբունքորեն իրավական համակարգը շատ ավելի լավ է, որ որևէ հարց ընդհանրապես չկարգավորի, քան կարգավորվի սխալ։ Բարեբախտաբար, մեր օրենսդրության բացերն ավելի շատ վերաբերում են առաջին դեպքին։ Իրավական համակարգն, ընդհանուր առմամբ, ճկուն օրգանիզմ է, որը հնարավորություն է ընձեռում օգտագործել առկա դրական կողմերը անձանց, մեր դեպքում` մեր հարգարժան հաճախորդների շահերի պաշտպանության նպատակով։ Օրինակ, եթե պատկերացնենք, որ չկա Քաղաքացիական օրենսգիրք, ապա որպես գույքային իրավունքների կարգավորող նորմ կարող է հանդես գալ Սահմանադրությունը, որում գրված է, որ ցանկացած անձ իր հայեցողությամբ տիրապետում է, օգտագործում է և տնօրինում իրեն պատկանող գույքը։ Փորձառու իրավաբանը կարող է լուծումներ գտնել իրավական համակարգի բացերը և հնարավորությունները օգագործելու միջոցով և առաջարկել առևտրային հարաբերությունների ու գործարքների իրավաբանական ձևակերպման առավելագույն անվտանգ տարբերակներ։ Օրինակ, կարելի է պայմանագրային պարտավորությունները ձևակերպել այնպես, որ առավելագույնս նվազեն հնարավոր ռիսկերը։ Ցավոք, բացարձակ լուծումներ չի կարող տալ ոչ ոք։ Կան սկզբունքորեն անհաղթահարելի խնդիրներ, սակայն դրանց մասին կարելի է առնվազն նախազգուշացնել հաճախորդին։ Մենք ծառայություններ ենք մատուցում հենց այդ սկզբունքներով։ Մեր հաճախորդը գիտի, թե ինչի համար է վճարում իրավաբանին, քանի որ մենք օբյեկտիվ հնարավորությունների սահմաններում կանենք ամեն ինչ, որ օրենսդրության խնդիրները բացասաբար չանդրադառնան հաճախորդի շահերի վրա:--0-